Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας

Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας // Περιπτώσεις αφαίρεσης αυτής και ανάθεσής της στον άλλο γονέα ή σε τρίτο.

Κατά το άρθρο 1532 ΑΚ (όπως τροποποιήθηκε με το Ν. 4800/2021 και ισχύει σήμερα): «Αν ο πατέρας ή η μητέρα παραβαίνουν τα καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους για την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου ή τη διοίκηση της περιουσίας του ή αν ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρηστικά ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, το δικαστήριο μπορεί, εφόσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας ή οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου ή ο εισαγγελέας, να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο.

 

Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν ιδίως:

 

α. Η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας.

 

β. Η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς.

 

γ. Η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας.

 

δ. Η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα.

 

ε. Η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει τη διατροφή που επιδικάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων.

 

στ. Η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.

 

Το δικαστήριο, στις περιπτώσεις του προηγούμενου εδαφίου, δύναται να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας ή την επιμέλεια, ολικά ή μερικά, και να την αναθέσει αποκλειστικά στον άλλο γονέα, καθώς επίσης να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου.

 

Αν συντρέχουν στο πρόσωπο και των δύο γονέων οι περιπτώσεις του δευτέρου εδαφίου, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου ή ακόμα και την επιμέλειά του ολικά ή μερικά σε τρίτο ή και να διορίσει επίτροπο…”.

 

Από την ανωτέρω διάταξη (στην οποία προστέθηκαν με το Ν. 4800/2021 έξι ενδεικτικές περιπτώσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας) προκύπτουν τα ακόλουθα: Οι περιπτώσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας του ανηλίκου που ενδιαφέρουν τη δημόσια τάξη και το κοινωνικό συμφέρον γενικότερα, είναι, διαζευκτικά διατυπωμένες, οι εξής:

 

α. Η παράβαση από τους γονείς των καθηκόντων που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους.

 

β. Η καταχρηστική άσκηση του λειτουργήματός τους.

 

γ. Η αδυναμία τους να ανταποκριθούν σ` αυτό.

 

Εάν δε η γονική μέριμνα ανήκει και στους δύο γονείς, αυτή, αφαιρούμενης της άσκησής της από τον ένα, θα παραμένει μόνο στον άλλο γονέα, βάσει της αρχής του πλήρους δικαιώματος κάθε γονέως άσκησης αυτής.

 

Εάν οι προϋποθέσεις της κακής άσκησης υπάρχουν και στο πρόσωπο του άλλου γονέως ή μόνο ο ακατάλληλος γονέας είναι στη ζωή ή έχει τη γονική μέριμνα, μπορεί το δικαστήριο να διατάξει την ανάθεση της επιμέλειας ή την άσκηση της γονικής μέριμνας του τέκνου σε τρίτο, ή να διορίσει επίτροπο για τη διοίκηση της περιουσίας αυτού.

 

Ειδικότερα, λόγοι που αφορούν την τρίτη των ανωτέρω περιπτώσεων, ήτοι της αδυναμίας του γονέα να ανταποκριθεί στο λειτούργημά του είναι, μεταξύ άλλων, η τυχόν ασθένεια που επηρεάζει την ικανότητα προς ανταπόκριση στο λειτούργημα, ο δύστροπος χαρακτήρας, ο ακόλαστος και άσωτος βίος, η ανήθικη και εγκληματική διαγωγή του γονέα.

 

Περαιτέρω, κατά το άρθρο 1533 ΑΚ: «Η αφαίρεση του συνόλου της επιμέλειας του προσώπου του τέκνου και από τους δύο γονείς και η ανάθεσή της σε τρίτο διατάσσονται από το δικαστήριο μόνο όταν άλλα μέτρα έμειναν χωρίς αποτέλεσμα ή κρίνεται ότι δεν επαρκούν για να αποτρέψουν κίνδυνο της σωματικής, πνευματικής ή ψυχικής υγείας του τέκνου. Το δικαστήριο ορίζει την έκταση της γονικής μέριμνας που παραχωρεί στον τρίτο και τους όρους της άσκησής της. Το δικαστήριο αποφασίζει την ανάθεση της πραγματικής φροντίδας ή της επιμέλειας στον τρίτο κατά τη δεύτερη παράγραφο του προηγούμενου άρθρου ή την πρώτη παράγραφο του παρόντος, ύστερα από έλεγχο του ήθους, των βιοτικών συνθηκών και γενικά της καταλληλότητάς του, στηριζόμενο υποχρεωτικά σε βεβαίωση της κοινωνικής υπηρεσίας. Η ανάθεση γίνεται σε κατάλληλη οικογένεια, κατά προτίμηση συγγενική (ανάδοχη οικογένεια) και, αν αυτό δεν είναι δυνατό, σε κατάλληλο ίδρυμα.».

 

Από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων προκύπτει ότι παρέχεται εξουσία στο δικαστήριο αφαίρεσης του συνόλου της επιμέλειας ή της άσκησης της γονικής μέριμνας του τέκνου και από τους δύο γονείς του και ανάθεσης αυτής σε τρίτο. Όμως, για την αφαίρεση αυτή, κατ` άρθρο 1533 ΑΚ, απαιτείται η συνδρομή αθροιστικώς των εξής προϋποθέσεων: α) παράβαση από τους γονείς των καθηκόντων που τους επιβάλλονται από το λειτούργημά τους ή καταχρηστική άσκησή του ή αδυναμία ανταπόκρισής τους σ` αυτό, και β) η αναποτελεσματικότητα άλλων μέτρων ή η ανεπάρκειά τους για την αποτροπή κινδύνου της σωματικής, πνευματικής ή ψυχικής υγείας του τέκνου.

 

Συνεπώς, το δικαστήριο της ουσίας, κατά την παρεχόμενη σ` αυτό εξουσία, για να προχωρήσει στην αφαίρεση της άσκησης της γονικής μέριμνας και από τους δύο γονείς, που συνεπάγεται την αφαίρεση από αυτούς του συνόλου της επιμέλειας του προσώπου του τέκνου, οφείλει προηγουμένως να προβεί σε διάγνωση της αναποτελεσματικότητας «άλλων μέτρων» ή σε κρίση περί της ανεπάρκειάς τους, διατυπώνοντας με επάρκεια και σαφήνεια στην απόφασή του τις σχετικές περί τούτου ουσιαστικές του παραδοχές.